Περίληψη Διάλεξης
Τα φράγματα, ως τεχνικά έργα ‘αναχαίτισης’ υγρών ή στερεών υλικών, έχουν χρησιμοποιηθεί κυρίως για τη δημιουργία κλειστών λεκανών ταμίευσης νερού ή αποθήκευσης στερεών καθώς και για αντιπλημμυρική προστασία και δευτερευόντως για την εκτροπή ποταμών και χειμάρρων, καθώς και για την διαμόρφωση ηπιότερων κλίσεων τόσο του πυθμένα ρεμάτων (έλεγχος διάβρωσης) όσο και της στάθμης νερού κατά μήκος ποταμών (ναυσιπλοΐα).
Η ανάγκη για ταμίευση νερού εμφανίστηκε αρχικά με τη βαθμιαία ή ραγδαία ανάπτυξη των οικισμών σε πόλεις και τη σημαντική αύξηση των κατοίκων τους, ενώ μεταγενέστερα προστέθηκε και η ανάγκη βελτίωσης των αρδεύσεων. Στον ελληνικό χώρο, φράγματα για ταμίευση νερού άρχισαν να κατασκευάζονται μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο, αρχικά για ύδρευση και σταδιακά για υδροηλεκτρική παραγωγή και αρδεύσεις.
Το φράγμα Μαραθώνα ήταν το πρώτο φράγμα που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα, το 1930, με σκοπό να καλύψει τις επιτακτικές ανάγκες ύδρευσης της πόλης των Αθηνών. Μετά μία νεκρή περίοδο 20 ετών, άρχισε δειλά τη δεκαετία του ’50, η κατασκευή φραγμάτων για παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, με την υλοποίηση τριών φραγμάτων από σκυρόδεμα, δύο βαρύτητας (Λούρου και Λάδωνα) και ενός τοξωτού (Ταυρωπού). Από τη δεκαετία του ’60 άρχισε η κατασκευή γεωφραγμάτων με βαθμιαία αυξανόμενους ρυθμούς, ενώ από το 1980 άρχισε η κατασκευή και άλλων τύπων φραγμάτων, όπως κυλινδρούμενου σκυροδέματος, σκληρού επιχώματος κ.α., με αποτέλεσμα σήμερα (2022) να υπάρχουν και να λειτουργούν στον ελλαδικό χώρο περισσότερα από 150 φράγματα.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας ’60, ο σχεδιασμός, η μελέτη και η κατασκευή των φραγμάτων ήταν αντικείμενο αποκλειστικά αλλοδαπών μελετητικών γραφείων και κατασκευαστικών εταιριών (με ελάχιστες εξαιρέσεις). Το μεγάλο άλμα πραγματοποιήθηκε τη δεκαετία του ’70, όταν για πρώτη φορά μελετήθηκε φράγμα και υδροηλεκτρικό έργο (ΥΗΕ) από Έλληνες Μηχανικούς, με τη βοήθεια αλλοδαπών τεχνικών συμβούλων. Έκτοτε, πρακτικά όλα τα φράγματα που κατασκευάστηκαν στη χώρα σχεδιάστηκαν, μελετήθηκαν και κατασκευάστηκαν από ελληνικό ανθρώπινο δυναμικό, με εξαίρεση τον Η/Μ εξοπλισμό τους.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70, η ΔΕΗ πρακτικά μονοπωλούσε την κατασκευή φραγμάτων. Όμως από το 1980 και μέχρι σήμερα έχουν εμπλακεί στη μελέτη και την κατασκευή φραγμάτων μεγάλος αριθμός φορέων του Δημοσίου, ΟΤΑ και εταιρίες. Την δεκαετία του ’60 συστάθηκε η Ελληνική Επιτροπή Μεγάλων Φραγμάτων, που έγινε αποδεκτή ως μέλος στη Διεθνή Επιτροπή Μεγάλων Φραγμάτων, συμμετοχή που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Η κρίση των τελευταίων ετών επηρέασε και την υλοποίηση φραγμάτων στη χώρα, με αποτέλεσμα αφενός την αναστολή των εργασιών σε μεγάλο αριθμό τέτοιων έργων, που παραμένουν επικίνδυνα ημιτελή (Μεσοχώρα, Συκιά κλπ), και αφετέρου, πρακτικά τη διακοπή των αναθέσεων νέων μελετών και νέων έργων προς κατασκευή, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του κλάδου.
